вторник, 30 марта 2010 г.

Ұйғыр Түркияда да ұйғыр...

Ыстамбұл шаһарының Зейтінбұрны шағынауданындағы ұйғыр асханасына түстену үшін кіргенбіз. Даяшыға тапсырысымызды беріп болған соң, жан-жағыма көз жүгірте бастағам, оң жақ қабырғадағы ағаш жақтаулы әйнектің ішіндегі қағазы ескіре бастаған сарғыш карта назарымды еріксіз аударды. Шекарасы қоңыр қаламмен басттастырыла айқын белгіленген, Қытайдың Такламакан шөлі, Тибет, Үрімжі аймағын, Қырғызстан жерін Әндіжанға дейін, Қазақстанның оңтүстік-шығысын түгел қамтыған «Ұйғырстан(!) Республикасының» картасы екен. Аузыма сөз түспей, құрбыларыма көрсеттім. Олар да алдымен таңырқап, сонан соң іштей наразы бола бастағанымен, «шаңыраққа» қарап, ештеңе демей-ақ қойғанды жөн деп шештік(десек те ештеңе өзгере қоймас еді). Басқа жаққа мойын бұрып ем, «Әндіжанда апам бар, одан да өткен сорақының» күйін кештім. Сол жақ қабырғада Ұйғырстанның туы ілініп тұр екен. Тура Түркияның туындай, ортасында ай мен жұлдыз, тек түсі қызыл емес, көгілдір. Көндіктім білем, мұнан кейінгі көргендерім алғашқыдағыдай тіксінтпеді. Байрақтың оң жағын ала, қабырғаның бір шетіне, көсемдерінің суреті болуы керек, бір қартаң кісінің суреті ілініпті. Сол жағында оюланған әйнек ішінде араб қаріптерімен басылған бір жазулар, онан сәл әрірек бір ескі суреттер ілініпті. Болжауымша, «Ұйғырстан» тарихынан сыр шертетін куәлар болса керек.
Бір ұрлықтың үстінен түсіп, бірақ оны бөгемей, көз жұмып өте шыққан және соңы үлкен өкінішке ұласқандай ма, әйтеуір айтып жеткізе алмайтын, абыржаңқы, әрі-сәрі күйде есеп айырысып, тысқа шықтық. Ызғары жоқ, жадыраңқы, жаймашуақ қыстың соңғы күні, жанға жайлы самалы аз-ақ уақытта бізді бұл көңілсіздіктен айықтырып жіберді.
Онан соң бұл асханаға бас сұққан емеспін. Бірақ жанынан өткен сайын сол күнгі көрініс санамның саңылауынан бір сығалап қояды. Өзгеге кінә артқыш әдетіме салып, оларды іштей бір жұдырықтап өтем. Алайда, жоқтан бар жасауға ұмтылған олардың әрекетіне қайтіп кінә артамыз, өзіміз қолда бар алтынның қадіріне жете алмай жүріп...

Қордайда қоңсымыз «ырлайды»

27.08.2009
Бір-екі күн болса да бел жазуға мүмкіндік берген еңбек демалысыма шексіз алғысымды жаудырып, Қырғызстанмен шектесетін тұстағы Қордай өңірінде тұратын нағашымның ауылына тартып кеттім. Жеңіл мәшине жол шетіндегі көзге ілігерді бір нүктеге айналдырып, заулап келеді. Радиодан Сәкен Майғазиевтің орындауындағы Мұхтар Шахановтың «Мен саған ғашық едім» атты әні айтылып жатқан-ды. Егде жүргізушіге «Радиоңыздың дауысын сәл күшейтесіз бе?» деп өтініш айтып едім, бетіме бажырайып бір қарап алып: «Әй, дәу де болса шал-кемпірдің баласысың-ау!.. Әйтпесе, қазіргі жастарың бұларды сұрамақ түгілі…» деп сөзінің аяғын шорт кесе салды да, радиоқабылдағышқа қол созды. Әкемді ойлап отырып жүргізушіге жөнді жауап қатпағаным ән біткенде ғана есіме түсті. Қарадай қысыла бастадым. Бірақ, байқаймын, жүргізуші менен жауап күтпеген де секілді. Қара жолдың қалтарыс-қатпарын қас қақпай бағдарлап, қимылсыз келеді.
Қайтадан ойыма әкем оралды. Шәмші әндерін жанындай сүйетін әкем «Мен саған ғашық едімді» үйде ылғи аузынан тастамай айтып жүретін. Құлағыма содан сіңісті болып қалса керек, әйтпесе ес білгелі атамның ән айтқанын естіген емеспін.Құйғытып отырып, айналасы екі сағат ішінде Қордайға да тұмсық тіредік. Автобекеттен түскеніміз сол-ақ екен, біздің келуімізді күтіп тұрғандай жанымызға бір жігіт ағасы жетіп кеп қырғызша: «Үйге дейін жеткізіп тастаймын, 200 теңге берсеңдер болады», деді. Соның көлігіне міне бердік. Түр-тұлғасы қырғыздан гөрі қазаққа көбірек келетін, яғни, кезінде Әбділда Тәжібаев айтатын «Басымда менің ақ қалпақ, Оюлап шетін сырғызған. Менің де бетім жап-жалпақ, Айырмам қайсы қырғыздан» деген өлеңдегі суреттеуге мүлде кереғар пішінді таксист біз көлікке отырар-отырмастан радиоқабылдағышының құлағын бір бұрап, қырғызша әуенді қойып үлгерді. Біз деп отырғаным Алматыдан бірге келе жатқан сапарластарым. Жүргізушінің қазақша әуен таппағандай қырғыздың әнін тыңдағаны, қырғызша сөйлегені менің зығырданымды қайнатқанымен, ескертпем оған шыбын шаққан құрлы көрінбеді-ау деймін шамасы. Өздерінің еттері үйреніп кеткен сияқты. Рас, Қордайда соңғы жылдары қазір орыс тілі үстемдік құрып тұрғаны өз алдына, қырғыз тілінің үні де жарқын-жарқын естіле бастапты. Бұлай жалғаса берсе…Айтпақшы, «қырғызша ән тыңдадың» деп қазақ жүргізушіге ренжігенім бекер екен. Бұл жақта Қазақстандағы радиотолқындардың бірде-бірі «ұстамайтын» болып шықты. Өйткені, Отардан өтісімен-ақ қазақша ән іздеп радионың құлағын қанша бұрасаңыз да қиқылдап-шиқылдағаннан басқа түк естімейсіз.Сонымен нағашымның үйіне де жеттім-ау!!! Арқа-жарқа болып әуелі өзімнің, онан соң Алматының амандығын сұрады. Бәрі өз орнында екеніне көздері жеткен соң, шайға бас қойып, мамыражай әңгімеге ойыстық. Шай үстінде нағашы ағам менің тісім бата бермейтін жоғарғы жақтың саясатын қаузап көріп еді, өзімнен мардымды ештеңе шықпайтынын білем ғой, бір бума қазақша газетті алдына тастай бердім. «Арқада қыс жайлы болса, арқар ауып несі бар» демей ме, Қордайдан қазақша газет табылса, сонау Алматыдан газет арқалап нем бар?… Бұл жақтан қазақша газет атаулыдан аудандық «Қордай шамшырағы» мен облыстық «Ақжол» газетінен басқасы емге табылмайды. Қателесіп барады екенмін, «Егемен Қазақстанды» осындағы бір мұғалімнің үйінен ұшыратқаным бар. Болды. Өзге толып жатқан баспасөз құралдарының бірде-бірі жетпейді.Шайдан соң аптығымды басып теледидарға телмірдім. Шөп басын сындыруға болар, бұл саладағы шаруа оңға басып келеді. Бұдан бұрын бір келгенімде қазақша арналар мүлде жоқ болатын. Соған үйреніп қалған басым теледидарды ықылассыздау қосып, қырғыз арналарын ауыстыра бастап едім, жылт етіп «Хабар» шыға келді. Онан әрі «Еларна», «Қазақстан», «КТК»… Қуанғанымды сөзбен айтып жеткізе алмас-пын. Әйтсе де, қуануға әлі ерте. Өйткені Қордайда таралатын қырғыздың төл және орыспен будан арналарының жалпы саны он екі(!). Бұлардан саны үш есе кем қазақ арналарының дауысы әлі де құмыға естіліп тұр.Айтпақшы, қырғыз арналарын қосып қалсаң болғаны, таныс әуенді құлағың шалады. Олай болатын себебі, айыр қалпақты ағайындар қазақ сазгерлерінің авторлық құқығына пысқырып та қарамай, әуендерін меншіктеп алуда. Сазын алады да, сөздерін өз тілдеріне аудара салады. Оны қазақ әні деп хабарлап әуре болмайды. Сөзіміз жалаң болмас үшін мысал келтірелік, «Бәйтерек» тобының «Сен», «Нұрмұқасанның» «Құдаша қыз», «Мұнарлан» тобының «Аппақ, аппақ қар» және Қайрат Түнтековтің бір әні, тағы басқалары қазір қырғыз әншілерінің репертуарына еніп кеткен. Осы тізім мұнан әрі де жалғаса беруі мүмкін, бұл менің үш күн ішінде, қырғыз арналарын үзіп-жұлып көргендегі байқағандарым ғана.Қазақстандық «Домажор» тобының түрік композиторының бір әніне жиендік жасағаны үшін үлкен көлемде айыппұл төлегенін естігенім бар-ды. Ендеше, біздің жоғарыда аты аталған әншілеріміздің де құлағына алтын сырға! Ақша өндіріп алсын деп отырғанымыз жоқ. Тек айыр қалпақты ағайындарымызға жиендік жасаудың жақсы қылық емес екенін ұғындырса да жетіп жатыр.Міне, Қордайдағы үш күн ішінде көзбен көріп, көңілге түйгендерім осы. Келгенде жадырап қарсы алған Қордайдың ауа райы жаңбырлатып шығарып салды. Тура мені қимай шығарып салып жатқан нағашы жұртымның пейіліндей…

«Әп-әдемі ән еді, пұшық шіркін қор қылды!..»

30.07.2009
Біздің бүгінгі айтпағымыз «айта-айта Жамал апайдың да жағы талған» ән сапасы турасында. Бірақ «заманауи» әннің сапасына соқтығу ойымызда жоқ. Тек… Әрі қарай тыңдай беріңіз. Қазақта «Әп-әдемі ән еді, пұшық шіркін қор қылды» дейтін сөз бар. Дәл осы мәтел әні де, сөзі де келісті ретро әндердің бүгінгі орындаушыларына қатысты айтылғандай. Барлығына емес, әрине. Мәтінін, әуенін бұзып орындаушыларға ғана.
Бұрынғының әнінен ешқандай мін таппайсың. Әуенін былай қойғанда, сөзінің өзі Абай айтқан талапқа сай, «тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп, теп-тегіс жұмыр келсін айналасы». Ал қазіргі лексиконымызда бар махаббатқа арналған бес-алты сөзді сапырып ән құраудан, оны орындаудан жалықты бәрі. Сосын амалсыз ретро әндерімізге ауыз сала бастады. «Мұзарт» секілді әуенін, нақышын бұзбай айтса, мейлі дейсің ғой… Бірақ …
Тоқтар Серіковтен басталық. Тоқтар «Сағыныш» аталатын 50-70-жылдардағы танымал әндердің кешінде Қ.Аманжоловтың сөзіне жазылған Ә.Еспаевтың «Ақ сәуле» әнінің соңғы шумағын былай орындайды:
«Ақсәуле, арнадым мен арманымды
Бұлбұлдай ұялаған таңда гүлді.
Көркіне көңілі сай келіп тұрған
Арман не жан-жарыңды көргеніңде…»
Соңғы жол поэзияны түсінетін, өлең техникасынан хабары бар кез келген адамның құлағына түрпідей тиеді-ақ. Дұрысы:«Көркіне көңілі сай келіп тұрғанАрман не көргеніңде жан-жарыңды»,– болуы керек!Осы мәселе толғандырғалы бері бірнеше ән кітаптарын парақтап шық-тым. Жасыратыны жоқ, көпшілігінде Тоқтар Серіков айтқан нұсқадағыдай қате берілген екен. Болмаған соң ақынның өз кітаптарын көріп ем, оның да біреуінде жоғарыдағыдай қате, енді кейбірінде дұрыс басылыпты. Туындының буын санына нұқсан келмеген. Бірақ екі сөзді алмастырып айту ұйқасқа обал емес пе? Жарайды, ол баспадан кеткен қателік делік. Әйтсе де, айтулы интернаттан тәлім алған, өзі де өлеңге қара жаяу емес, бірнеше әннің сөзіне автор болып үлгерген ақынжанды Тоқтар Серіков бұл олқылықты өз бетінше түзеп алса, оған ешкім «мұның не?» дей қоймас еді ғой.Екінші бір жаңылыс тағы сол «Сағынышта» орындалған Н.Әлімқұловтың сөзіне жазылған Н.Тілендиевтің «Алатау» әніне қатысты. Бейбіт Қорған аталмыш әннің екінші жолын:
«Заңғар тасың бұлттарға
Айбат берген Алатау.
Өр тұлғасы жастарға
Қайрат берген Алатау»,– деп орындайды. Ұйқас пақырдың не жазығы бар еді, мына жерде тағы да сол жазғанға қиянат жасап қойыпты. Дұрысы:
«Заңғар тасың аспанға
Айбат берген Алатау».Бұл әнді соңғы кезде Гүлбаршын Тергеубекова мен «Денар» тобы орындап жүр. Екеуі де Бейбіт Қорғанның қателігін қайталайды. Кінәні кімнен іздейміз? Ән жинағын басушылардан ба, әлде өлеңнің байыбына бармай үстірт жаттай сап орындап жүрген әншілерімізден бе? Сөз қадірін түсінетін қазақтың әншілері әннің мәтінін жаттау барысында кем-кетігін өздері түзетіп алуларына болады ғой.«Жігіттер» квартетінің орындауындағы Тұманбай Молдағалиевтің сөзіне жазылған Әсет Бейсеуовтің «Жан досым» әнінде бір сөздің қателігінен алғашқы шумақтың мағынасы түгелімен өзгеріп кеткен. Дұрысы мынадай:
«Іздегенде табылатын қасыңнан,
Көңілі бар қызғалдақтай ашылған.
Көріспесек сағыныштан жүдейтін
Кім бар жақын бала күнгі досыңнан.»
Яғни, қарапайым тілге салсақ, мағынасы «Бала күнгі досыңнан жақын ешкім жоқ қой» дегенге саяды. Ал «Жігіттердің» орындауында соңғы екі жолы:«Көріспесек сағыныштан жүдейтін Кім бар екен бала күнгі досыңнан»,– деп айтылады. Енді мағынасына көз салыңыз. Құдай бетін әрі қылсын, әрине, бірақ бала күнгі достарының бәрі өмірден озып, солардың орнын жоқтап отырған секілді көңілсіз естіледі екен. Қателеспесек, «Қайнар» университетінде білім алған филолог «Жігіттердің» мұны қалай аңғармай қалғаны?!Біздің мақсатымыз – жоғарыда аталған әншілерді тұқырту емес, тек «дос жылатып айтады, дұшпан күлдіріп айтадының» кері ғана. «Сын түзелмей, мін түзелмейді». Әншілеріміз біздің сынды қаперге алып, қатесін түзетіп жатса, алғыстан басқа айтарымыз жоқ. Осы орайда мына бір жай есіме түсіп тұрғаны. Талантты әнші Алтынай Жорабаева Мұқағали Мақатаевтың сөзіне жазылған «Саржайлау» әніндегі мына бір жолды:
Ұлыыыыыыыыыңмын мен сенің, қасыңда өтем, Саржайлауым
деп орындайтын-ды. «Ана бір созылып айтылатын буындағы екі «ы-ның» ортасына бір дауыссыз дыбыс қосып жіберсе, шіркін. Өлеңнің буыны қалыпқа түсіп, әдемірек айтылар еді-ау» деп ойлап жүруші ем, кейіннен әншінің өзі аңғарды ма екен, әлде біреу ескертті ме, әйтеуір әнді
Ұланыңмын мен сенің, қасыңда өтем, Саржайлауым
деп түзетті. Және түпнұсқада да өзі солай болатын. Ал қазір осы әнді естіген сайын сүйсініп отырамын.Әрине, қате барлығынан кетеді, тек мақала барысында айтылған әншілер Алтынайдан үлгі алып, қателерін дер уақытында түзей білсе игі еді деген жанашыр тілек қана біздікі. «Көрмейін десем, көзім бар», «Айтпаса сөздің атасы өледі», тіл маманы болған соң көріп отырған кемшілікті айтпай кетуді өз бойыма жараспас деп ойлап ортаға салдым. Жақтауды да, даттауды да өз еріктеріңізге салдық, патша көңіл оқырман.

Жас әншілер тегін жариялауға неге құлықсыз?

13.08.2009
«Тексіздікке ұмтылу» деп айдар тақсақ, ол үшін сөге қоймассыздар, өйткені ақиқаты сол. Соңғы уақытта бұл үрдіс қарқынды белең ала бастады. Әсіресе, отандық шоу бизнес әлемінде. Сын тезіне жиі ұшырап жүрсе-дағы кемшілігін жоюға тырыспайтын аталмыш өнер саласы өкілдерінің қатарына соңғы кездері қосылғандар үшін сәнге айналған бір әдет бар. Ол – сойынан (фамилия) безіну.
Яғни, сахнаға жалаң ныспыларын ғана арқалап шығады. Немесе теледидардан беріліп жатқан клиптердің соңында әншінің аты-жөніне көз жүгіртсеңіз, біздің байбаламымыздың ақиқатына күн айналмай-ақ көзіңіз жетеді.Мысал үшін айталық, кеше ғана қазақтың жаңа клиптері топтастырылған дискіні көріп отырып, титрдан «Adil «Nege sen?» дегенді көзіміз шалды. Өнер әлеміне енді ғана қадам басқан түбітиек бауырымыздың тегінен неге бас тартатыны түсініксіз. Және бұл тек аталған бауырымызға ғана емес, эстрадаға келіп жатқан соңғы лектің көпшілігіне тән, Динара, Мақсат, Мәдина.., толып жатыр. Бұнысын шетелге еліктеудің жағымсыз нәтижесі деп болжайын десең, оның қисыны жоқ. Өйткені өздері құдайдай табынатын Джениффер Лопес, Бритни Спирстер өз сойларын ауырсынбай-ақ көтеріп жүр ғой. Әлде қысқа да нұсқалыққа ұмтыла ма, бізге беймәлім. Бұлай кете берсе онсыз да бір-бірінен аумайтын, оның үстіне жауыннан кейінгі саңырауқұлақтай қаптаған соңғы буын әншілерімізді ажыратып алу қиынға түсетін сияқты. Өйткені Әділ есімді әншінің қаншасы бар, Динара ныспылы да әнші аз емес дегендей…Алайда, негізгі апат бұл емес. Үрейлісі – бүгін сойынан безінген ұрпақ ертең жеті атасын түгел жоққа шығарып, онан әрі қазақ деген ұлтқа қарсы оқ атпай ма деген қауіпті сауал. «Қазақ жеті атасын білмеген жетесіз» деп тегін айтпайды. Жеті атасын білмегеннің ел қамын жер азамат болып жарытпайтынын біліп айтқан. Ендеше, өздерін эстрада уығын қаласып жүрміз деп санайтын жас әншілеріміздің әлгіндей әрекеті жақсылықтың нышаны емес екені баршамызды ойлантуға тиіс.Рас, бізде Абай, Мұқағали сынды сойы қосақталмай, анықтауышсыз-ақ айтылатын есімдер бар. Бірақ олар Абай, Мұқағали ғой! Олар мұндайды өздері қолдан жасап алған жоқ, халық тағайындады. Эстрада табалдырығын жаңа ғана аттаған жас буындардың жоғарыдағыдай әрекеті «болмай жатып толдым» дегеннің кері болмағай!..

понедельник, 29 марта 2010 г.

Edirnekapi kalasynan tuigenderim











Nauryzdyn on ushi Turkiye, Grekiya jane Bolgariyanyn shekarasyndagy, kazirge deiin atalmysh ush eldin arasynda talas tudyryp kele jatkan, aueli Grekiyanyn, onan son ush ai Bolgariyanyn kolastynda bolgan, kazir Turkiyege tiesili Edirne kalasyna saparlap kaittyk. Negizgi aty Andreanopolis, greksheden kelgen(grek tilinde polis shahar degendi bildiredi). Birak turikter oz tilderine, bizdin Moskvany Maskeu degenimiz sekildi ikemdep algan. Kalaga kirgen bette-ak Osmanli imperiyasynyn iysi ankyp koya beredi. Eski gimarat, sultan sarailary eski donemdegi sultandar omirinin aikyn shejireleri. Kalada atakty ush meshit bar. Bireusi ushsherefli dep atalady, meshit munarasynyn boynda ush kazirgi tilmen aytkanda balkon bar, meshit atauy sodan kelgen. Ekinshi meshit Selimiye meshiti. Atauy kaidan shykkanyn bilmeidim. Al ushinshi meshittin jolnuskarymyz ush atauy bar dep edi, sonyn biri eski meshit degen, kalgany esimde kalmapty. Kalada meshitterden baska, Balkan sogysyna arnalgan muzeiler bar eken. Muzeileri sondai jandy. Eksponattaryn korip jurip, ozindi nak sol sogystyn ishinde bolgandai sezinesin desem alyp-kospasy jok shyndyk. Ulken bir saidan ishinen kosemderinin jaudan korganyp,josparlar tuzetin, tagy badka da ajetterine jaraityn baspana salgan. Jane onyn kishkentai terezesinin aldyna daladan perpendikulyarynan bir aina koiylgan. Terezenin aldyna baryp, ol aynadan karaganynda, anaaaaaau, uzak bir kashyktyktagy adamnyn kele jatkany korinedi. Al ol jaktagy adam, muny baikamaidy, oitkeni sai teren. Munyn barlygyn sozben tusindiru ote kiyn aslinda.
Onan son tagy bir Edirnenin ereksheligi ush ozen birdei kiylysady. Bir jerde. Bul dagy tabigattyn bir tamashasy. Kala talas tudyrsa tudyrgandai-ak, tabigaty keremet, omir suruge kolaily meken eken. Turgyndar sany 141 myn.
Umytyp barady ekem, kalada Osmanli doneminde darigerler daiyndaityn medicina medresesi kazirde muzeige ainalgan. Sol jerde ozimizdin dombyra da bar eken. Kezinde bul jerde muzykamen emdeu degen de em turi bolypty. Sol kezde bizdin kara dombyramyzdy da paidalangan.

Chanakkale aserleri


Otken aptanyn senbisi Stambuldagy bukil kazak studentteri Chanakkale deitugyn Marmara oblysynyn(Stambul kalasy da osy oblysta) shalgaiyndagy kalaga sayahat jasadyk.Chanakkale 1915 jyly Jana Zelandiyalyktar, Avstraliyalyktar jane Undistandyk musylmandardan azat etilip alyngan, Turik halkynyn kanymen suarylgan, kasietti mekeni. Aigili Troya da osy aimakta ornalaskan(Birak biz uakytymyzdyn tygyzdygyna bailanysty ol jerge at basyn tirei algamyz jok). Tarihi jerdin aumagy ulken bolgandyktan biz tek Egei tenizi men Chanakkale bugazynyn ortasyndagy eskertkishterdi, okiga bolgan jerdi aralap koruge mumkindik aldyk. 6 sagattyk jol jurip kelip, Troyany kore almaganymyzga, arine okindik. Birak sauir aiynda bul mekenge tagy bir ret sayahattau jodparda bar bolgan son, ozimizdi ishtei bir jubatyp koidyk.
Sozben aitu kiyn, kozben korgenge jetpeidi. Arbir tasy bir syrga toly(mundai tarihi jerler bizdin olkede de kop-ak, birak sony olar sekildi tanyta almai kelemiz). Jolnuskarymyz da maida tildi sheshe adam bolyp shykty. Arbir tarihi jerge katysty bir anyzdy angimelep, sol kezdegi okigany sozbenen-ak koz aldyna jaiyp salady. Sol okiganyn biri mynau: Osy, Chanakkale kyrgynyda kynaly Hasan degen bir asker es-tussiz,auyr jaralanypty. Ony emdep, ota jasagan dariger onyn atyna nege kynaly degen tirkes kosaktalatynyn, daliregi basyndagy kan kyzyl dak neden paida bolganyn bilmekke areket etipti. Osylaisha uldyn anasyna hat joldapty. Anasynan jauap hatty akele jatjan habarshy jigit dushpannyn kangygan ogynan jolda kaitys bolypty. Onyn koinyndagy hatty ashyp okysa, bylai dep jazylgan eken. "Kurbandykka soiylatyn koidyn mandaiyna kan zhagylatyny sekildi, ulym senin de Otan amandygy ushin basyndy kurbandykka bailadym ". Otansuigishtik sezimnin analyk sezimnen biik turganyn karamaimysyz...